नागरिक विज्ञान प्लेटफर्म iNaturalist लाई पहिचानकर्ताको रूपमा योगदान गर्ने फाइदाहरू

This is a Nepali language translation of the community pages manuscript published in PLOS Biology, available here: https://doi.org/10.1371/journal.pbio.3001843.

Translation done by Shiva Khanal and Bishnu Dhakal.

सारांश

नागरिक विज्ञान प्लेटफर्म iNaturalist मा पेश गरिएका अवलोकनहरूको संख्या बढ्दै जाँदा, यी अवलोकनहरू जैविक विविधता अनुसन्धानको लागि उनीहरूको महत्वलाई अधिकतम बनाउँदै, उत्कृष्ट वर्गीकरण स्तरमा पहिचान गर्न सकिन्छ भन्ने महत्त्वपूर्ण छ। यहाँ, हामी iNaturalist मा पहिचानकर्ताहरूको संख्या बढाउदाको फाइदाहरू अन्वेषण गर्छौं।

परिचय

बढ्दो मानव-परिमार्जित संसारमा स्थानीय तह देखि विश्वव्यापी रूपमा जैविक विविधतामा भएको परिवर्तन बुझ्न र पत्ता लगाउन जैविक विविधता सम्बन्धी तथ्याङ्क आवश्यक रहेको छ (१) । जैविक विविधता सम्बन्धी महासन्धिको २०२० पछिको विश्वव्यापी जैविक विविधता ढाँचाको मस्यौदामा जैविक विविधता अनुगमनलाई लक्षित गरिएको छ, जसले निर्णय लिने मार्गनिर्देशन गर्नको लागि अद्यावधिक ज्ञान आवश्यक छ भनी मान्यता दिईएको छ। हालैका दशकहरूमा, उपलब्ध जैविक विविधता तथ्याङ्कमा ठूलो वृद्धि भएको छ — विश्वव्यापी जैविक विविधता सूचना सुविधाका अनुसार हाल संसारमा २.१ बिलियन भन्दा बढी प्रजातिहरू अभिलेख गरिएको छ, जसका अनुसार जैविक विविधतामा २००७ देखि हालसम्म १२ गुणाका दरले वृद्बि भएको देखिन्छ [२]। नागरिक, वा समुदाय-आधारित, विज्ञानको बढ्दो लोकप्रियता अंशका कारण जैविक विविधता तथ्याङ्कमा वृद्धि भएको हो।

iNaturalist सबैभन्दा विश्वव्यापी रूपमा सफल प्लेटफर्महरू मध्ये एक हो (www.inaturalist.org; [३]) — एक बहु-प्रजाति प्लेटफर्म र क्यालिफोर्निया एकेडेमी अफ साइन्सेज र नेशनल जियोग्राफिक सोसाइटीको संयुक्त पहल। iNaturalist ले सहभागीहरूलाई कुनै पनि जीव (जस्तै, चित्र 1) को अवलोकनमा योगदान गर्न अनुमति दिन्छ, वा यसका सम्बन्धित spatiotemporal मेटातथ्याङ्कको साथ ट्रेसहरू गर्नकालागि । त्यसपछि अवलोकनहरूलाई iNaturalist समुदायद्वारा द्रुत रूपमा सुधार भइरहेको कम्प्युटर दृष्टि सुझावहरूको संयोजनमा उच्च वर्गीकरण रिजोल्युसनमा पहिचान र प्रमाणित गरिन्छ । कुनै अवलोकनलाई ‘अनुसन्धान योग्य’ मानिन्छ जब यसले साइटको मेटा तथ्याङ्कको गुणस्तर मापदण्ड पूरा गर्दछ, र दुई वा दुईभन्दा बढी सुझाव गरिएका पहिचानहरू छन्, जसमध्ये दुई तिहाइ भन्दा बढी प्रजाति स्तरमा सहमत छन् (जस्तै, २/२, २/३, ३/ ४, आदि; यद्यपि परिवार भन्दा राम्रो स्तरमा पहिचान गरिएका अभिलेखहरू पनि अनुसन्धान योग्य बन्न सक्छन् यदि पहिचान गर्न सम्भव छैन भने)। iNaturalist मा तथ्याङ्कको मात्रा र योगदानकर्ताहरूको संख्या बढ्दै जाँदा, वैज्ञानिक अनुसन्धानको लागि तथ्याङ्कको सम्भावनालाई पूर्ण रूपमा महसुस गर्नको लागि उपयुक्त विशेषज्ञता भएका सहभागीहरूको अभाव मुख्य बाधकको रूपमा रहेको छ (अर्थात्, सूचित पहिचान गर्ने सीप र क्षमता भएको व्यक्ति) — यसपछि। ‘पहिचानकर्ताहरू’ — सक्रिय रूपमा समुदायमा सहभागी। iNaturalist समुदाय - जनवरी २०२२ सम्म - २.५ मिलियन प्रयोगकर्ताहरू छन्, जसमध्ये ९२% ले मात्र अवलोकन गर्छन्, जसमध्ये १% भन्दा कमले मात्र पहिचान बनाएका छन्, र जसमध्ये ७% दुवैले अवलोकन र पहिचान गर्छन्। पहिचानकर्ताहरूको थप संलग्नता स्पष्ट रूपमा आवश्यक छ। यहाँ, हामीले iNaturalist लाई पहिचानकर्ताको रूपमा योगदान गर्ने हाम्रा सामूहिक परिप्रेक्ष्यका सात कारणहरू यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ (बक्स १)।

बक्स १: iNaturalist लाई पहिचानकर्ताको रूपमा योगदान गर्ने सात कारणहरू

1. तपाईंको योगदानले जैविक विविधताको ज्ञान बढाउँछ

• जब तपाइँले अवलोकनमा एक पहिचान थप्नुहुन्छ, त्यो अवलोकनले पहिचान गरिएको प्रजातिको वर्गिकरण स्तरलाई अगाडी बढाई, तुरुन्तै त्यो अभिलेखको महत्वलाई वृद्धि गर्दछ ।

• अधिकतम ज्ञान वृद्धिको लागि पहिचानका प्रयासहरूलाई प्राथमिकता दिन सकिन्छ (जस्तै, विश्वका कम आंकलन गरिएका नमुना क्षेत्रहरूमा प्रजातिहरू पहिचान गरेर, खतरामा परेका विशिष्ट वर्गीकरण समूहहरूलाई लक्षित गरेर, वा उच्च रैथाने प्रजाति पाईने विश्वका क्षेत्रहरूमा ध्यान केन्द्रित गरेर)

2. अवसरवादी अभिलेखको महत्व बढ्दै गएको छ

• संरचित नमूनाको साथ द्रुत रूपमा बढ्दो सांख्यिकीय प्रगति र तथ्याङ्क एकीकरण दृष्टिकोणको परिणामको रूपमा, प्रत्येक परिचित अभिलेखले प्रजाति वितरण र प्रचुरता प्रक्षेपणको हाम्रो बुझाइलाई अगाडि बढाउन सक्छ।

• iNaturalist का तस्बिरहरूको प्रयोग विभिन्न अद्बितीय र नयाँ द्बितीय श्रोतका रुपमा गरिन्छ जुन प्रायः प्रकृतिमा अवसरवादी रुपमा रहेका छन् ।

3. तपाईंहरूले खतरामा परेका, अभावपूर्ण तथ्याङ्क , वा वाह्य मिचाहा प्रजातिहरूको तथ्याङ्कमा योगदान गर्न सक्नुहुन्छ

• यसको स्थापना कालदेखि नै, iNaturalist प्रयोगकर्ताहरूले धेरै महत्त्वपूर्ण अभिलेखका दस्तावेज तयार गरेका छन्, जसमा विलुप्त वा स्थानीय रूपमा विलुप्त भइसकेका प्रजातिहरूको पुन: खोज, पर्याप्त दायरा विस्तार र नयाँ राष्ट्रिय अभिलेखहरू, पहिलेका अलिखित व्यवहारहरू र होस्ट संघहरू, र यहाँसम्म कि नयाँ प्रजातिहरूको खोज र त्यसपछिका विवरणहरू समावेश छन्।

• iNaturalist नयाँ स्थानहरूमा रोग किराहरुको फैलावटको निगरानी गर्न र नयाँ प्रजातिहरूको पहिचान गर्न द्रुत प्रतिक्रियाहरूको लागि उपयोगी छ।

4. iNaturalist एक तयार, नि: शुल्क, र प्रयोग गर्न सकिने सजिलो तथ्याङ्क संग्रहको पूर्वाधार हो

• प्लेटफर्ममा रहेका सबै पक्षहरू, अपलोड गर्ने, पहिचान गर्ने र तथ्याङ्क डाउनलोड गर्ने सुविधा रहेको iNaruralist को प्रयोगका लागि कम्प्युटर वा स्मार्टफोन र इन्टरनेट जडान भएमात्र पुग्दछ ।

• iNaturalist पूर्वाधारको एक महत्त्वपूर्ण भाग कम्प्युटर दृष्टि हो जसले स्वचालित पहिचानका लागि सुझावहरू प्रदान गर्दछ।

• iNaturalist ले एक समर्पित ‘पहिचान’ उपकरण (www.inaturalist.org/observations/identify) को सुविधा दिन्छ जसलाई द्रुत कार्यप्रवाहको छिटो पहिचान र समिक्षा गर्नका लागि सुव्यवस्थित गरिएको छ।

5. तपाईं विश्वभर गतिशील, वास्तविक-समय अन्तरक्रियाहरूमा भाग लिन सक्नुहुन्छ

• iNaturalist सँग संलग्न हुनाले यसमा संलग्न सबैका लागि फाइदा हुने गरि तपाईंलाई सबै प्रकारका प्रयोगकर्ताहरूसँग वास्तविक समयमा छलफल गर्न र सहकार्य गर्न प्रेरित गर्छ ।

• पहिचानका बारेमा छलफल गर्नु भनेको आफ्नो सीपलाई सम्मान गर्ने र विस्तार गर्ने तरिका हो, जसमा थप अनुभवी विशेषज्ञहरूलाई कम अनुभव भएका विशेषज्ञहरूको पहिचान प्रमाणित गर्ने अवसर, पहिचानकर्ताहरूको अर्को पुस्तालाई प्रशिक्षण दिने।

6. तपाईं फराकिलो दर्शकहरूसँग संलग्न हुन सक्नुहुन्छ

• iNaturalist ले फराकिलो सामाजिक प्रभावको लागि एक कुशल र शक्तिशाली संयन्त्र प्रदान गर्दछ, किनकि पहिचानकर्ताहरूले संसारभरका हजारौं व्यक्तिहरूसँग संलग्न हुन सक्छन्, जसले मानिसहरूलाई पारिस्थितिकी प्रणालीहरूसँग जोड्न मद्दत गर्दछ जसको तिनीहरू एक हिस्सा हुन्।

• प्लेटफर्म मार्फत सहभागीहरूसँग संलग्न हुनाले जैविक विविधता विज्ञानको लागि उपयोगी अवलोकनहरूको गुणस्तर र मात्रामा पनि सुधार गर्न सकिन्छ।

7. तपाईं आफै आनन्द लिन सक्नुहुन्छ

• प्रख्यात प्रजातिका तस्बिरहरू हेर्न, र नयाँ प्रकृतिप्रेमीरूलाई तिनीहरूको पहिचान गर्न मद्दत गर्नु रमाइलो र व्यक्तिगत रूपमा आनन्ददायक हुन सक्छ।

• त्यहाँ एक आधिकारिक ‘iNat अब्जर्भेसन अफ द डे’ परियोजना छ (यहाँ हेर्नुहोस्) जस्ले त्यस्ता अवलोकनहरू प्रदर्शन गर्ने गर्दछ

कसरी पहिचानले जैविक विविधता अनुसन्धानमा योगदान गर्न सक्दछ

iNaturalist मा एक पहिचानकर्ताको रूपमा, तपाईंले विश्वको कुनै पनि ठाउँमा गरिएका अवलोकनहरू पहिचान गर्न सक्नुहुन्छ, र तपाईंको पहिचानका प्रयासहरूलाई अधिकतम ज्ञान वृद्धिको लागि प्राथमिकता दिन सकिन्छ। उदाहरणका लागि, उष्णकटिबंधीय क्षेत्रका कम अध्ययन गरिएका इन्भर्टेब्रेटहरूको सही पहिचान संयुक्त राज्य अमेरिकाका सामान्य चराहरूको पहिचान भन्दा धेरै महत्वपूर्ण हुन्छ। विगतको गलत पहिचानलाई iNaturalist मा पारदर्शी रूपमा परिमार्जन गर्न सकिन्छ, र अवलोकन गर्ने व्यक्ति र भविष्यका सम्भावित पहिचानकर्ताहरूले ती जीवहरूको पहिचानका बारेमा जानकारी प्राप्त गर्न सक्छन्। यदि कुनै अवलोकन प्रजातिको स्तरमा पहिचान गर्न नसकिने भए तापनि, परिवार वा जीनसको लागि एक विशेषज्ञ पहिचान, पर्यवेक्षकलाई अर्को पटक के खोज्ने र संकलन गर्ने भनेर सिकाउनुको साथै भविष्यमा तथ्याङ्कको गुणस्तर सुधार गर्न प्रायः उपयोगी हुन्छ।

स्थान वा समयमा जैविक विविधताको मात्रा मापन गर्न उपलब्ध अभिलेखको उपयोगको अतिरिक्त, iNaturalist को फोटोहरु धेरै अद्वितीय र नविन्तम द्बितीय तरिकाहरुमा प्रयोग गरिन्छ, अक्सर प्रकृतिमा अवसरवादी। उदाहरणका लागि, अवसरवादी अभिलेखहरू पहाडी बाख्राहरूमा जाडोमा उन झर्ने समय अध्ययन गर्न प्रयोग गरिन्छ [४]। यी उद्देश्यहरूका लागि फोटोको उपयोगिता सबैभन्दा महत्वपूर्ण हुन्छ जब अवलोकनलाई उत्कृष्ट सम्भावित वर्गीकरण रिजोल्युसनमा पहिचान गरिएको छ, त्यस्तो चीज जसले विशेषज्ञ पहिचानकर्ताहरूको संख्या बढाउन मद्दत गर्न सक्छ। पहिचानकर्ताहरूले iNaturalist एनोटेसनहरू (जस्तै, प्लान्ट फेनोलोजी=फ्लावरिङ), अवलोकन क्षेत्रहरू (जस्तै, होस्ट प्रजातिहरू), र परियोजनाहरूमा अवलोकनहरू थप्ने (जस्तै अमृतमा ध्यान केन्द्रित गर्ने मौरीहर; [५]) को साथ अवलोकनहरूमा महत्व थप्न सक्छन्।

यसको स्थापना पछि, iNaturalist प्रयोगकर्ताहरूले धेरै महत्त्वपूर्ण अभिलेखहरूका दस्तावेज तयार गरेका छन्, जसमा विलुप्त वा स्थानीय रूपमा विलुप्त भइसकेको (जस्तै, [६]) पर्याप्त दायरा विस्तारहरू र नयाँ राष्ट्रिय अभिलेखहरू (जस्तै, [७]), र पहिलेका अभिलेख नभएका दस्तावेज सहित प्रजातिहरूको पुन: खोज। र होस्ट संघहरू (जस्तै, [८])। परियोजनामा अपलोड गरिएका अवलोकनहरूले अष्ट्रेलियाली माछाहरूले वर्णन नगरिएका प्रजातिहरू, दायरा विस्तारहरू, र अभिलेख नभएका व्यवहारहरू र प्रजातिहरू अन्तरक्रियाहरू (जस्तै, [९]) को ६00 भन्दा बढी नयाँ खोजहरूमा योगदान गरेका छन्, जबकि परियोजना पहिलो ज्ञात फोटोग्राफ्स अफ लिभिङ स्पेसिमेन्सले ३६00 भन्दा बढी रेकर्ड प्रतिनिधित्व गरेको छ। पहिलो, र अक्सर मात्र, ती ट्याक्सको फोटोग्राफिक रेकर्डहरू [११]। तुरुन्तै पहिचान गरिएका नयाँ अवलोकनहरू विशेष गरी जैविक सुरक्षा दृष्टिकोणबाट महत्त्वपूर्ण हुन सक्छन्। नागरिक विज्ञानले आक्रामक प्रजातिहरूको प्रारम्भिक पत्ता लगाउन सक्षम बनाउन सक्छ [११], र वास्तवमा त्यहाँ iNaturalist मार्फत पहिलो पटक पत्ता लगाइएको वाह्रया मिचाहा प्रजातिहरूको अभिलेख बढ्दो संख्या छ। Alain Hogue (@alainhogue) द्वारा ३१ जुलाई २०२० मा, पात खाएर विनास भएको एल्म (Ulmus sp.) प्रजातिको फोटो iNaturalist मा अपलोड गरिएको थियो (यहाँ हेर्नुहोस्)। उक्त्त पातको फोटो अपलोड गरिएको आठ घण्टा भित्र, पात खाने र अन्य शाकाहारी कीराहरूको ट्र्याक र चिन्ह विशेषज्ञ उत्तर अमेरिकी चार्ली इसेम्यानले (@ceiseman) यो प्रजातिको अवलोकनले एल्म जिग-ज्याग सफ्लाई (Aproceros leucopoda) आफ्नो बासस्थान पूर्वी एशिया भन्दा वाहिर क्षेत्रमा वाह्य प्रजातिको रूपमा पहिलो पटक उत्तर अमेरिकी क्षेत्रमा अभिलेख भएको हुन सक्ने सुझाब दिएका थिए । उक्त अवलोकनका आधारमा क्यानाडाली खाद्य निरीक्षण एजेन्सी र क्यानाडाली वन सेवाद्वारा विभिन्न स्थानहरूको भ्रमणका लागि उत्प्रेरित गरि नमूनाहरू सङ्कलन गरिएको थियो, र क्यानाडा र संयुक्त राज्य अमेरिकाबाट उल्मस अवलोकनहरूको थप खोज गरि थप अभिलेखहरू पत्ता लगाएका थिए [१२]।

यी धेरै ‘विशेष’ रेकर्डहरूमा एक सुसंगत थ्रेड यो हो कि, एक विशेषज्ञ द्वारा नहेरेसम्म र पहिचान नगरेसम्म, तिनीहरू प्लेटफर्ममा अपलोड गरिएका लाखौं मध्ये अर्को रेकर्ड मात्र हुन्। वास्तवमा, त्यहाँ हजारौं दायरा परिवर्तन वा विस्तारहरू, नयाँ राष्ट्रिय रेकर्डहरू, पुन: खोज, वा नयाँ पहिचान गरिएका प्रजातिहरू छन् जुन iNaturalist मा अपलोड गरिएको छ तर विशेष ट्याक्स वा क्षेत्रहरूको लागि पहिचानकर्ताहरूको अभाव, वा अनुपस्थितिको कारणले बेवास्ता गरिएको छ।

निष्कर्ष

iNaturalist ले बहु स्थान र समय तथा समाजभरि जैविक विविधताको हाम्रो बुझाइमा क्रान्तिकारी परिवर्तन गर्दैछ। जब हामीले iNaturalist अवलोकनहरू पहिचान गर्न आफ्नो समय समर्पित गर्ने व्यक्तिहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्दा, हामी मान्यता दिन्छौं कि विशेषज्ञहरूलाई अवलोकनहरू पहिचान गर्न समय समर्पित गर्नको लागि संस्थागत समर्थन एक अतिरिक्त अवसर हो जसले समान लाभहरू प्रदान गर्दछ। उही समयमा, विश्वव्यापी रूपमा iNaturalist को व्यापक प्रयोगमा बाधाहरू छन् (अर्थात, इन्टरनेट वा स्मार्टफोनहरूमा पहुँच) जुन भविष्यमा जैव विविधता अनुसन्धानको लागि iNaturalist को महत्व अधिकतम बनाउन पूर्ण रूपमा ती व्याधाहरूलाई हटाउन आवश्यक रहेको छ। जे होस्, छोटो अवधिमा, हामी आशा गर्छौं कि तपाईंले iNaturalist मा आफ्नो विशेषज्ञता योगदान गर्ने विचार गर्नुहुनेछ — प्रति दिन, हप्ता वा महिना ३0 मिनेटको लगानीले जैविक विविधताको हाम्रो बुझाइलाई सामूहिक रूपमा सुधार गर्न पर्याप्त योगदान दिन सक्छ। हामी सबै पहिचानकर्ताहरूलाई कुनै सल्लाह, सुझाव र मार्गदर्शन सहित iNaturalist मा सम्पर्क गर्नका लागि खुल्लारूपमा आव्हान गर्दछौ (तालिका S1 हेर्नुहोस्)।

सन्दर्भहरू

[1] Stephenson PJ, Stengel C. An inventory of biodiversity data sources for conservation monitoring. PLoS One. 2020;10: e0242923.

[2] Heberling JM, Miller JT, Noesgaard D, Weingart SB, Schigel D. Data integration enables global biodiversity synthesis. Proc Natl Acad Sci U S A. 2021;118: e2018093118.

[3] Seltzer C, Making Biodiversity Data Social, Shareable, and Scalable: Reflections on iNaturalist & citizen science. Biodivers. Inf. Sci. Stand. 2019; e10197.

[4] Nowak K, Berger J, Panikowski A, Reid DG, Jacob AL, Newman G, et al. Using community photography to investigate phenology: A case study of coat molt in the mountain goat (Oreamnos americanus) with missing data. Ecol Evol. 2020;10: 13488-13499.

[5] Portman ZM, Ascher JS, Cariveau DP. Nectar concentrating behavior by bees (Hymenoptera: Anthophila). Apidologie. 2021;52: 1-26.

[6] Jones CD, Glon MG, Cedar K, Paiero SM, Pratt PD, Preney TJ. First record of Paintedhand Mudbug (Lacunicambarus polychromatus) in Ontario and Canada and the significance of iNaturalist in making new discoveries. Can Field-Nat. 2019;133: 160-166.

[7] De Roux JM, Noguera-Urbano EA, Ramírez-Chaves HE. The vulnerable Colombian weasel Mustela felipei (Carnivora): new record from Colombia and a review of its distribution in protected areas. Therya. 2019;10: 207-210.

[8] Putman BJ, Williams R, Li E, Pauly GB. The power of community science to quantify ecological interactions in cities. Sci Rep. 2021;11: 1-8.

[9] Booth DJ, Sear J. Coral expansion in Sydney and associated coral-reef fishes. Coral Reefs. 2018;37: 995.

[10] Mesaglio T, Soh A, Kurniawidjaja S, Sexton C. ‘First Known Photographs of Living Specimens’: the power of iNaturalist for recording rare tropical butterflies. J Insect Conserv. 2021;25: 905-911.

[11] Larson ER, Graham BM, Achury R, Coon JJ, Daniels MK, Gambrell DK, et al. From eDNA to citizen science: emerging tools for the early detection of invasive species. Front Ecol Environ. 2020;18: 194-202.

[12] Martel V, Morin O, Monckton SK, Eiseman CS, Béliveau C, Cusson M, et al. Elm zigzag sawfly, Aproceros leucopoda (Hymenoptera: Argidae), recorded for the first time in North America through community science. Can Entomol. 2021;154: 1-18.